Aydın Yöresel Lezzetleri ve Mutfağı
Bu yazım 04.01.2021 Tarihinde Analiz Gazetesinde Yayınlanmıştır.
http://analizgazetesi.com.tr/haber/aydin-mutfagi-1509/
İnciri ve kestanesi ile ülkemizin AB coğrafi işaretli 5
ürününden ikisine sahip olan Aydın ilimiz Yöresel lezzetler konusunda inanılmaz
bir potansiyele sahiptir. Ancak bu avantajlı durumun yeterince değerlendirilebildiğini
düşünmüyorum. Ülkemizde 600’ü aşkın coğrafi işaret tescili ürün varken bunlardan
sadece 5 tanesinin AB tescil almış olması ve bunlardan da ikisinin Aydın
ilinden olması basit bir hadise gibi görülmemelidir.
Aydın, tarihi geçmişi olan bir ilimiz
İlkçağlardaki adı ‘Tralleis’ olan Aydın, Ege Bölgesi'nde, Aydın dağlarının güney eteğinde ve Büyük Menderes vadisinin kuzey kenarında bulunan muhteşem bir ilimizdir. Türkler tarafından 12. Yüzyılda ele geçirildiğinde Güzelhisar adını almış, daha sonra ise ‘Güzelhisâr-ı Aydın’ olarak değişmiş ve son olarak da yalnızca Aydın ile anılır olmuştur. 1426’da II. Murat tarafından Osmanlı topraklarına katılan kent, Batı Anadolu’nun önemli kültür merkezlerinden biri olmuştur. II. Mahmut döneminde Müşirlik, Tanzimat’tan sonra eyalet, 1867’de ise vilayet olmuştur. 1671’de şehre gelen Evliya Çelebi, yemek kültürü açısından buranın helvasının, bademinin, susamının, karpuz, kavun, limon, turunç ve beyaz ekmeğinin pek meşhur olduğunu kaydeder. Akdeniz ikliminin etkisinde olan Aydın’ın tarihi gelişim sürecine baktığımızda, burada geleneksel olarak haftada bir gün kurulan pazarın canlı bir alışveriş alanı olduğunu görürüz. XIX. yüzyılda burayı gezen seyyahlar şehrin civarındaki ovada darı, susam, pamuk, mısır ekimi ile bağcılığın yapıldığını, İzmir’e zeytin, üzüm, palamut, meyan kökü gibi mahsullerin ihraç edilmek üzere sevkedildiğini belirtmekteler.
Aydın, neden bir gastronomi kenti olmasın?
Türkiye'nin en lezzetli
mutfakları arasında sayabileceğimiz Aydın mutfağı, daha çok sağlıklı otları, vegan
ve zeytinyağlı yemekleri ile ünlüdür. Ancak yörenin kendine has yemeklerini, nefis
çorbalarını, şahane kızartmalarını, böreklerini, pidelerini ve tatlılarını da
atlamamak lazım. Ayrıca bereketli topraklarından neşet eden narenciye ürünleri,
turunç reçelleri, zengin balık çeşitleri ve sağlıklı lezzetli yemekleri ile efsanevi
bir mutfağa sahip olduğunda da ittifak vardır. Deniz ürünleri açısından da çok
zengin olan kent, çipura, kefal ve mercanıyla adeta bir balık cennetidir. Ve
tabi ki Türkiye’nin AB tescilli en iyi inciri ve kestanesi de burada yetişmektedir.
Yüzyıllar öncesine kadar uzanan tarihi geçmişi, destansı efeleri, zeytini ve inanılmaz
temiz havasıyla yaşanılası bir kentimiz olması nedeniyle Aydın, Gastronomi kenti
olmaya bence aday bir kentimizdir.
Aydın ve İncir
Anadolu’nun ve Aydın ilimizin gurur kaynağı incir aynı zamanda yemek kültürümüzü de etkileyen inanılmaz mucizevi bir besinimizdir. Ülkemiz, 521 bin dekar alanda 305 bin ton incir üretimi ile Dünya incir üretiminde birinciliği elinde bulundurmakta ve sadece Aydın ili olarak da Türkiye’nin incir üretiminin %61,4 ‘ünü karşılamaktadır. Geleneksel yemek kültürümüz ve dünyayı saran fusion mutfak kültürü içinde özel bir yeri olan incir, aromatik yapısıyla göz dolduran bir meyvedir. Nerdeyse insanlık var olalı beri olan incirin keki, kurabiyesi, yemeği, reçeli, tatlısı lokumu, tatlısı yapılmakta ve daha belki birçok ürüne de katkı maddesi olmaktadır. İncir, Sodyum, Potasyum ve Magnezyum açısından çok zengindir. Zengin bir C vitamini kaynağı olan incir, yüksek oranlarda B3, B6, B2 ve K vitamini içermektedir. Kalp ve mide için çok önemli özelliği olan lif açısından da çok zengindir.
Aydın ve Kestane
Kestane, belli bir rakımdan sonraki verimli Aydın dağlarının AB tescilli bir ürünüdür. 100 gr. kestanede 200 civarında kalori, 2,9 gr. protein, 42,1 gr. karbonhidrat, 1,5 gr. yağ, 1 gr. lif, 88 mg. fosfor, 27 mg. kalsiyum, 1,7 mg. demir, 6 mg. sodyum, 454 mg. potasyum vardır. Kestane çok eski tarihlerden beridir değerli bir ağaç olarak bilinir. Kabukları, odunu ve yaprağı endüstride kullanılmakla birlikte meyvesi en değerli tarafıdır. Meyveleri, sofralık olarak taze tüketiminin dışında işlenerek sanayiye dönük olarak ve kestane şekerciliğinde kullanılmaktadır. Aydın'da yetiştirilen kestanenin büyük bir kısmı da Bursa iline kestane şekeri yapılması için gönderilmektedir. En önemli kriter “meyve iriliği” olarak bakıldığında ise Aydın ili Nazilli ilçesi üstün özellikli kestanesi ile en başta gelmektedir. Aydın, Türkiye'deki toplam kestane üretiminin yüzde 27'sini karşılamaktadır. Türkiye'nin en fazla kestane ağacı varlığına sahip ili olan Aydın'ın dağlarında yaklaşık 55 bin dekar alanda, 545 bin ağaçtan yılda 16 bin ton kestane alınıyor. Bunun ortalama bin 200 tonu İsrail, İtalya, Almanya, Rusya ve İngiltere'ye ihraç ediliyor.
Aydın zeytinyağlı ve vegan yemekleri ile
ünlüdür.
Günümüzde sağlıklı beslenmenin önemi gittikçe artıyor. Aydın bölgesinde de yetişen birçok yöresel ürünün çok sağlıklı ve özellikle sayısız derde şifa olduğu ifade edilmektedir. Aydına has yöresel lezzetlerden yapılan zeytinyağlı taze-kuru börülce, sarmaşık-kedirgen kavurma, nohutlu kereviz, etli enginar gibi yemeklerin hepsi çok sağlıklıdır. Patlıcan, biber ve börülce teretoru, turp otu salatası, semizotu salatası gibi vücut bağışıklığını güçlü tutan bu türden yiyecekler bölgenin temiz havası nedeniyle yiyenlere hep şifa olmaktadır. Ayrıca Aydın Didim’de 2017 yılında Türkiye’nin ilk Vegan Festivali gerçekleştirilmiştir. Türkiye’nin en lezzetli ot yemeklerinin yurdunun Ege olması dolayısıyla Didim’de 3 yıldan bu yana yüzbinlerce kişinin katılımı ile düzenlenen festivalin 2021 yılında 4.sü yapılması planlanmaktadır. Bu festivalde Türkiye’nin en sağlıklı yemekleri, Didim’in harika doğasında pişirilmektedir. Bu yemeklerin inanılmaz lezzeti “zeytinyağı, körpe sebze ve bol kokulu yaban otlar“ üçlüsüne ve Didimlilerin el emeğine dayanmaktadır.
Aydının Yöresel Lezzetlerinden Örnekler
Dalama Tandırı
Aydın’ın en dayanılmaz lezzetlerinden biri de kuyu tandırıdır. Yol üstü restoranlarda yenilebilen kuyu tandırın enfes lezzeti, kuzu ve oğlağın özel kuyularda pişirilmesiyle oluşmaktadır. Sofraları süsleyen Coğrafi İşaret Tescilli Dalama Tandırı, tadı ve etinin yumuşaklığıyla farklı lezzet arayanların iştihasını çekiyor.
Çıntar
Çıntar, Aydın’da çam ağaçlarının altında ilk yağmurların ardından çıkan turuncu bir mantar türüdür. Sonbaharda pazarlar çıntar ile dolup taşar ve Tezgâha konar konmaz da hemen biter. Bu mantarın sotesi ayrı bir lezzet, yemeği ve kızartması ise muhteşemdir. Kış aylarında biraz tuz serpilerek közlenen çıntar, dünyanın en bilinen lezzetlerini bile geride bırakır.
Çöp Şiş
Aydın ilinin coğrafi işaretli lezzetlerinden biri olan Çöp Şiş için, rivayete göre Türkiye’nin ilk demir yolu olan Aydın-İzmir demir yolu hattının yapımında çalışan işçilerin bulduğu en hızlı, pratik ve en lezzetli yemektir. Küçük küçük çöp şişlere dizdikleri etleri yaktıkları ateşte pişirerek karınlarını doyuran işçiler daha sonraları bu yemeği meşhur etmişlerdir.
Şevketibostan
Aydın kırsalında, tarlalarda,
bahçe kenarlarında yabani ot olarak yetişir, toplanır ve pazarlara getirilerek
satılır. Şevketibostan, Aydın’da sofralarda en çok sevilen ve tüketilen
otlardan biridir. Lezzeti dillere destan olan bu bitki ot festivallerinde
faydaları anlatmakla bitirilmez. Kuzu etiyle birlikte yapılan yemeği ise Aydın’a
gidenlerin kaçırmaması gereken bir lezzettir.
Deniz Börülcesi
Aydın bölgesinde deniz kenarında yetişen, deniz börülcesi birçok ana yemeğin yanında meze olarak takdim edilir. Özellikle balık lokantalarında aranan mezelerden biridir. Toplanması ve hazırlanması biraz zahmetli olsa da yerken alınan lezzet tüm bunlara değer. Yapılışı ise sıcak suda haşlanan deniz börülcesi kılçıklarından ayrıldıktan sonra limon, zeytinyağı, sarımsakla servis yapılır.
Çine Köfte
Aydın bölgesinde coğrafi işaretli Çine köftesinin tadına bakmadan köfte yedik denilmemeli bence. Özel bir tarifle yapılan Çine köftesi, yüzyıllardır bu topraklarda ününe ün katmıştır. Yiyenlerin yemeyenlere ballandırarak anlattıkları Çine köftesi yaydıkları ününü misliyle hak eden bir yemektir.
Kuşkonmaz/Kedirgen
Modern gastronominin olmazsa
olmazlarında sayılan ve faydaları kanıtlanmış, gerçek bir
sağlık sebzesi olan kuşkonmaz bu yörede kedirgen otu ismiyle bilinir.
Sağlıklı sofraların, diyet menülerinin ve alternatif tıp uygulamalarının
vazgeçilmez bir tercihi olan kuşkonmaz toplamak, Aydınlıların dört gözle beklediği bir bahar
etkinliğidir. Baharın ilk müjdecisi havaların biraz ısınmasıyla ile birlikte Aydın
kırlarında kuşkonmaz toplamaya çıkılır. Yabani kuşkonmazlar, Aydının muhteşem
köy pazarlarında Şubat ayından mayıs ayına satılmaktadır.
Enginar Dolması
Bölgede yetişen ve sağlıklı sebzeler deyince ilk akla gelenlerden biri olan Enginar için ‘Yemeseniz bile tarlasında dolaşın’ denir. Bu sağlıklı sebzenin, Aydın’ın eşsiz zeytinlerinden çıkarılan nefis zeytinyağıyla yapılan dolması sizi enfes lezzetiyle kendine hayran bırakacaktır.
Paşa Böreği
Aydın mutfağı ağırlıklı olarak zeytinyağlı
yemeklerden oluşsa da, hamur işi ve börekleri de görmek mümkündür. Paşa böreği
Aydın yöresine ait enfes bir yemek olup tarihi, Osmanlı mutfağına kadar dayanmaktadır.
Genellikle yufkalar önceden bol bol yapılıp bozulmayacak şekilde saklanmakta, yeneceği
zaman da yufkalar haşlanıp kıymayla bir araya getirilip yoğurtlu sosla servis
edilmektedir.
Aydın Pidesi
Aydın’ın hemen hemen tüm ilçelerinde lezzetli pideler yapılmaktadır. Nazilli Pidesi diye de bir coğrafi işareti bulunmaktadır. Bölgeye has tereyağıyla yapılan lezzetli bu pideler damakları coşturmakla birlikte tam bir görsel şölen ve ziyafettir. Ayrıca Aydın’ın kendine özgü lezzetlerinden biri de tahinli pidedir. Özellikle Aydın Yenipazar ilçesinde yapılan tahinli pideyi ilk kez yiyorsanız tahinle hamurun usta ellerde tarifsiz bir lezzete dönüşmesine şaşırmanız mümkündür. İnce pide hamuru oval biçimde açılarak üzerinde pekmezli nefis bir tahin sosu gezdirilir. Hele bir de üzerinde çam fıstığı ile servis edilirse, Aydın’da yiyeceğiniz tahinli pideler damaklarınızda tarifsiz bir lezzet bırakacaktır
Kızartma
Yaz aylarında mevsiminde bahçeden
toplanan taze biber, patlıcan, kabak ve patatesler odun ateşinde bol
zeytinyağıyla kızartılır. Sarımsaklı yoğurtla servis edilir. Yaz aylarının
vazgeçilmezi bu muhteşem kızartma Aydın ilinin en özel lezzetlerinden biridir.
Kabak Tatlısı
Aydın’da yetişen kabakların ince
ince doğranarak şekerle birleştirilmesinden meydana gelen yöresel lezzet,
bildiğiniz kabak tatlısına hiç benzememektedir. Tahin ve cevizle servis edilen
incecik dilimlerden oluşan Aydın kabak tatlısı damaklarda eşsiz bir lezzet bırakmaktadır.
Aydın Gastronomi alanında oldukça çok sayıda coğrafi işareti ve başvurusu
bulunmaktadır.
Aydın |
||||||
|
Tescilli Coğrafi İşaretler |
Tescil
Tarihi |
Türü |
|
Coğrafi İşaret
Başvuruları |
Türü |
1 |
Aydın
İnciri |
20.08.2007 |
Menşe Adı |
1 |
Aydın Çam
Fıstığı |
Menşe Adı |
2 |
Aydın
Kestanesi |
30.12.2013 |
Menşe Adı |
2 |
Aydın Kabak
Tatlısı |
Mahreç
İşareti |
3 |
Aydın
Memecik Zeytinyağı |
17.09.2020 |
Menşe Adı |
3 |
Aydın
Memecik Zeytini |
Menşe Adı |
4 |
Bozdoğan
Cevizli Sucuğu |
30.11.2020 |
Mahreç
İşareti |
4 |
Aydın
Yamalak Sarısı Zeytini |
Menşe Adı |
5 |
Çine
Köftesi |
29.11.2018 |
Mahreç
İşareti |
5 |
Dedebağ
Keşkeği |
Mahreç
İşareti |
6 |
Dalama
Tandırı |
1.11.2017 |
Mahreç
İşareti |
6 |
Dikmen
Çiçek ve Kekik Balı |
Menşe Adı |
7 |
Germencik
Ekşili Tavuk |
23.11.2020 |
Mahreç
İşareti |
7 |
İncirliova
Deve Sucuğu |
Mahreç
İşareti |
8 |
Karacasu
Çömleği |
23.11.2020 |
Mahreç
İşareti |
8 |
Madran Suyu |
Menşe Adı |
9 |
Karacasu
Pidesi |
17.09.2020 |
Mahreç
İşareti |
9 |
Söke Tatlı
Maya Ekmeği |
Mahreç
İşareti |
10 |
Nazilli Kar
Helvası |
31.05.2018 |
Mahreç
İşareti |
|||
11 |
Nazilli
Pidesi |
18.11.2020 |
Mahreç
İşareti |
|||
12 |
Ortaklar
Çöp Şiş |
23.11.2020 |
Mahreç
İşareti |
|||
13 |
Sultanhisar
Çileği |
30.11.2020 |
Mahreç
İşareti |
|
|
|
Özetle, Aydın şahane ve çok sağlıklı bir mutfağa
sahiptir. Aydın bölgesine ait daha yukarıda sayamadığım birçok lezzet
bulunmaktadır. Bölgeye has barbunya, ekşili
tavuk, çingene pilavı, tarhana çorbası, yaprak sarma, etli nohut yahnisi, arap
saçı, ciğer sote, imambayıldı, keşkek, kebap, yuvarlama, cilav, ısırganotu
böreği gibi. Aynı zamanda birçok doğal ot ve yeşillikten yapılan salatalar,
irmik helvası, zerde, muhallebi, sütlaç, aşure, lokma ve pelvize tatlısı gibi
tatlılar da sayılabilir.
O zaman en kısa zamanda bir lezzet turu yapmak lazım
Aydın’a.
Yorumlar
Yorum Gönder